Verkiezingen algemeen

Nederland is een parlementaire democratie. Burgers kunnen het land niet met z’n allen besturen. Daarom kiezen ze volksvertegenwoordigers. Zoals de leden van de Tweede Kamer, Provinciale Staten of de gemeenteraad. Burgers stemmen tijdens verkiezingen op de volksvertegenwoordigers van politieke partijen die hen het meeste aanspreken en hun belangen het beste behartigen. Deze vertegenwoordigers nemen beslissingen die voor iedereen van invloed (kunnen) zijn.

‘De Nederlandse Grondwet, artikel 4 (grondrecht kiesrecht): Iedere Nederlander heeft gelijkelijk recht de leden van algemeen vertegenwoordigende organen te verkiezen alsmede tot lid van deze organen te worden verkozen, behoudens bij de wet gestelde beperkingen en uitzonderingen.’

Kiesrecht

Het recht om te stemmen noemen we actief kiesrecht. Het recht om gekozen te worden noemen we passief kiesrecht. Iedereen die bij een verkiezing mag stemmen, kan zich in principe ook kandidaat stellen om gekozen te worden als volksvertegenwoordiger.

In Nederland hebben we een kiesstelsel met gelijke vertegenwoordiging. Vrijwel alle uitgebrachte stemmen tellen even zwaar mee voor de

De verschillende soorten van verkiezingen kunt u vinden op de site van de Rijksoverheid.

Voor alle verkiezingen geldt dat de kiezer op de dag van de kandidaatstelling moet staan ingeschreven in het kiesregister van de gemeente (basisregistratie personen). Voor Nederlanders in het buitenland zie: Kan ik stemmen vanuit het buitenland? De dag van kandidaatstelling wordt bij elke verkiezingen officieel vastgesteld. Dit is meestal de maandag, zeven weken voor de verkiezingsdag.

De kiezer mag niet zijn uitgesloten van het kiesrecht. Het kiesrecht kan door de rechter worden ontnomen als extra straf bij een veroordeling tot een gevangenisstraf. In de praktijk is deze straf al jaren niet meer opgelegd. Bovendien geldt het volgende:

Tweede kamer
De kiezer heeft de Nederlandse nationaliteit en is op de verkiezingsdag 18 jaar of ouder.

Provinciale Staten
De kiezer heeft de Nederlandse nationaliteit en is op de verkiezingsdag 18 jaar of ouder. De kiesgerechtigde moet in de provincie wonen.

Waterschappen
De kiezer is op de verkiezingsdag 18 jaar of ouder en woont in het waterschap.
Zowel kiesgerechtigden met de Nederlandse nationaliteit, EU-burgers als niet-Nederlanders met een geldige verblijfsvergunning (onafhankelijk van de duur van hun verblijf in Nederland) mogen stemmen voor de waterschapsverkiezingen.

Gemeenteraad
De kiezer is op de verkiezingsdag 18 jaar of ouder, heeft de Nederlandse nationaliteit of de nationaliteit van een van de EU-lidstaten en woont in de gemeente.
Niet-Nederlandse inwoners van 18 jaar of ouder die in de gemeente wonen en die geen EU-burger zijn, mogen ook stemmen als zij op de dag van kandidaatstelling:

• Een geldige verblijfstitel hebben (op grond van Vreemdelingenwet 2000 art. 8 onder a, b, c, d, e of I);
• Een onafgebroken periode van 5 jaar legaal in Nederland staan ingeschreven en in al die tijd in het bezit waren van een verblijfsdocument (zoal hiervoor bedoeld of een document op grond van artikel 3 of artikel 6 van de Wet toelating en uitzetting BES) of;
• Niet-EU-burgers, in dienst van een internationale organisatie of in dienst van een andere staat.

Europees Parlement
De kiezer heeft de Nederlandse nationaliteit óf de nationaliteit van een andere lidstaat van de Europese Unie en is op de verkiezingsdag 18 jaar of ouder. 
De niet-Nederlandse onderdanen van de EU-lidstaten kunnen kiezen of ze in Nederland of in het land van herkomst willen deelnemen aan de verkiezingen. Om in Nederland aan de Europese verkiezingen te kunnen deelnemen, moet de niet Nederlandse kiezer zich (eenmalig) laten registreren bij de woongemeente met een Y-32 formulier.

Iedereen die stemgerechtigd is, krijgt uiterlijk 14 dagen voor de verkiezingen een stempas thuisbezorgd met een oproep om te komen stemmen. Gemeenten registreren de kiesgerechtigdheid van hun inwoners in de basisregistratie personen (BRP). Burgers hoeven dus niet zelf toestemming te vragen om aan de verkiezing deel te nemen. Voor meer uitleg, zie hier de informatie van de Rijksoverheid.

Heeft u geen stempas ontvangen of is deze beschadigd of zoekgeraakt? Dan kan er een vervangende stempas worden aangevraagd.

Kiezers moeten zich identificeren als zij komen stemmen in het stembureau. Het identiteitsbewijs mag maximaal 5 jaar verlopen zijn op de dag van stemming. De stempas moet worden ingeleverd en gecontroleerd.
De toegelaten kiezer krijgt een stembiljet overhandigd en wordt uitgenodigd om in een stemhokje zijn stem uit te brengen. De stem wordt uitgebracht door het vakje bij één kandidaat die op het stembiljet staat met het rode stempotlood in te kleuren. Vervolgens wordt het opgevouwen stembiljet in de stembus gedaan.

Als een kiezer zich bij het invullen van zijn stembiljet vergist, geeft hij het biljet terug aan de voorzitter. Deze maakt dit stembiljet onbruikbaar en geeft hem eenmaal een nieuw biljet.

Een kiezer mag ook helemaal geen hokje inkleuren. Dat geldt als een blanco stem. Uw deelname telt dan alleen mee voor het opkomstpercentage van de verkiezingen.

In verband met het stemgeheim mag er in principe maar één persoon tegelijk in een stemhokje zijn.

Als een kiezer wegens een lichamelijke handicap hulp nodig heeft bij het stemmen, dan kan hij hulp krijgen van een door hemzelf aangewezen persoon of van een lid van het stembureau. Hulp aan kiezers met een verstandelijk beperking is niet toegestaan volgens de Kieswet. 
Er kan aan een lid van het stembureau vooraf wel altijd om informatie of uitleg over het stemproces worden gevraagd.

Wie niet zelf kan stemmen, kan iemand anders machtigen om te stemmen. Meer informatie hierover vindt u bij de vraag; kan iemand anders voor mij stemmen?

De kiezer mag zelf kiezen bij welk stembureau in zijn eigen gemeente hij zijn stem wil uitbrengen. Dit hoeft niet het meest dichtbijgelegen stembureau te zijn. Als een kiezer in een andere gemeente wil stemmen kan deze een kiezerspas aanvragen.
Zie; Kan ik in een andere gemeente stemmen?

Op de verkiezingsdag zijn de stembureaus van half acht ’s ochtends tot negen uur ’s avonds open.

De stembureaulocaties worden uiterlijk 14 dagen voor de verkiezingsdag bekend gemaakt. Dit gaat via de gemeentepagina van het huis-aan-huis blad, de gemeentewebsite en de thuisbezorgde kandidatenlijst.

Toegankelijkheid
Alle stembureaus zijn toegankelijk voor mensen met een lichamelijke beperking. Er zijn geen belemmeringen of obstakels en bij elk stembureau zijn gehandicapten parkeerplaatsen.
Op elk stembureau is een loep met leeslampje en een kandidatenlijst met groot lettertype beschikbaar. In elke woonkern van de gemeente is één kandidatenlijst in braille beschikbaar.

Er kan aan een lid van het stembureau altijd om hulp bij het stemproces worden gevraagd.

Als een kiezer in een andere gemeente wil stemmen dan waar hij woont, kan hij een kiezerspas aanvragen. De kiezer mag dan stemmen op elk stembureau mits in het gebied waar de verkiezingen worden gehouden.

De kiezer kan, met uitzondering van de gemeenteraadsverkiezingen, zijn stempas zonder kosten omwisselen voor een kiezerspas. Dit kan snel en makkelijk digitaal maar ook schriftelijk met aanvraagformulier model K 6. Het is ook mogelijk met een afspraak aan de burgerzaken balie. Dit kan uiterlijk tot een aantal dagen voor de stemming in de gemeente waar de kiezer als kiesgerechtigde is geregistreerd.

De kiezerspas wordt alleen opgestuurd naar het bij de gemeente bekende adres.
Het verzoek wordt niet goedgekeurd als de stempas al is omgezet naar een schriftelijke volmacht.
De kiezer kan niet meer deelnemen aan de verkiezingen als de kiezerspas is zoekgeraakt.
Bij de stemming moet de kiezer zowel zijn kiezerspas als zijn identiteitsdocument laten zien aan het stembureau.

De kiezer kan met de kiezerspas iemand onderhands machtigen om voor hem te stemmen in het gebied waar de verkiezingen worden gehouden (onderhandse volmacht). De gemachtigde moet deze stem dan gelijktijdig met zijn eigen stem uitbrengen.

Het kan zijn dat een kiezer niet zelf kan stemmen. Dat kan komen door bijvoorbeeld werk, ziekte of vakantie. Deze kiezer kan dan een andere kiezer machtigen dit voor hem te doen door bij volmacht te stemmen.  
Dit kan op twee manieren: met de stempas via

• een onderhandse volmacht 

  • De kiezer kan op de achterkant van zijn stempas een andere kiezer machtigen om voor hem te stemmen. De kiezer moet de gegevens invullen en beiden moeten een handtekening zetten.

    De stempas wordt aan de gemachtigde kiezer gegeven. Dit kan tot en met de dag van de stemming.
    Kiezers mogen geen volmacht verlenen in het stemlokaal.

    Bij het stemmen moet de gemachtigde een (kopie van het) identiteitsbewijs van de volmachtgever tonen. Dit mag ook met een smartphone of tablet. Het identiteitsbewijs mag op de dag van de stemming maximaal 5 jaar verlopen zijn.

    Een onderhandse machtiging kan worden ingetrokken door de stempas/kiezerspas terug te vragen.
    Een onderhandse volmacht op een stempas kan alleen worden gegeven aan een kiezer die in dezelfde gemeente stemt.
    Een onderhandse volmacht op een kiezerspas kan worden gegeven aan een kiezer die gaat stemmen in hetzelfde gebied van de betreffende verkiezingen.

• met een machtigingsformulier met schriftelijke volmacht

  • De kiezer kan met een schriftelijke volmacht zijn stempas zonder kosten laten omzetten in een schriftelijke volmacht. Dit kan schriftelijk met aanvraagformulier L8. Dit kan uiterlijk tot een aantal dagen voor de stemming in de gemeente waar de kiezer als kiesgerechtigde is geregistreerd.

    Na goedkeuring van het verzoek ontvangt de gemachtigde een volmacht bewijs. Deze wordt per post naar het bij de gemeente bekende adres opgestuurd. De gemachtigde moet als kiezer zijn geregistreerd in het gebied waar de verkiezingen worden gehouden.

    Welke verkiezingen	Stemmen schriftelijke volmacht
    Gemeenteraad	Ja, alleen in eigen gemeente
    Provincie	Ja, alleen in eigen provincie
    Waterschappen	Ja, alleen in het eigen waterschap
    Tweede Kamer	Ja, in heel Nederland
    Europees Parlement	Ja, in heel Nederland

    Het is niet nodig om een kopie van het identiteitsbewijs van de volmachtgever te laten zien bij het uitbrengen van de extra stem.

    De volmachtgever kan een eenmaal verleende schriftelijke volmacht niet meer intrekken of een vervangende stempas krijgen. De kiezer kan zelf niet meer deelnemen aan de verkiezingen.

De persoon die wordt gemachtigd, mag maximaal 2 volmacht stemmen uitbrengen. Dit moet gelijktijdig met het uitbrengen van zijn eigen stem. Het mag niet op twee verschillende momenten.

Een Nederlandse kiezer die op de dag van de verkiezing tijdelijk of permanent in het buitenland verblijft, kan toch deelnemen aan de stemming voor de Tweede Kamer en het Europees parlement

Als deze kiezer nog wel in een Nederlandse gemeente staat ingeschreven, kan hij per brief, per onderhandse of schriftelijke volmacht stemmen.
Als de kiezer niet meer staat ingeschreven bij een Nederlandse gemeente, moet hij zich eerst (eenmalig) laten registreren als kiezer in het buitenland. Vervolgens kan hij per brief stemmen, via een schriftelijke volmacht of met een kiezerspas (hiervoor moet de persoon in Nederland zijn). 

De kiesgerechtigde Nederlander moet het verzoek op tijd indienen bij de gemeente Den Haag.  De documenten om te kunnen stemmen worden voor iedere verkiezing van de Tweede Kamer en het Europees Parlement dan automatisch per post toegestuurd.

Na afloop van de verkiezingen worden de uitgebrachte stemmen door de stembureauleden geteld.
Deze stemopneming is openbaar. Tijdens de zitting van het stembureau en dus ook bij het tellen van de stemmen, kunnen aanwezigen eventuele bezwaren naar voren brengen.
Het stembureau telt het aantal geldige stempassen en volmachten (toegelaten kiezers), de aantallen uitgebrachte geldige stemmen per politieke partij en per kandidaat, blanco stemmen en ongeldige stemmen. Ook wordt er gekeken of er een verschil is tussen het aantal tot de stemming toegelaten kiezers en het aantal in de stembus aangetroffen stembiljetten. Zo mogelijk wordt voor eventuele verschillen een verklaring gegeven.
Al deze gegevens worden genoteerd in een proces-verbaal. De burgemeester brengt de processen-verbaal van alle stembureaus vervolgens direct over naar het hoofdstembureau. Afschriften van deze processen-verbalen worden 3 maanden ter inzage gelegd in het gemeentehuis.

Twee dagen na de dag van de stemming stelt het centraal stembureau in een openbare vergadering de uitslag van de verkiezingen vast. Ook wijst het centraal stembureau de zetels toe aan de verschillende kandidaten, volgens de uitslag van de uitgebrachte voorkeurstemmen. 
Het centraal stembureau kan besluiten tot een hertelling. Dit is alleen mogelijk als een ernstig vermoeden bestaat dat door een of meer stembureaus bij het tellen van de stemmen fouten zijn gemaakt die van invloed kunnen zijn op de zetelverdeling.

De verkiezingsuitslag is tot 3 maanden na de verkiezingen te raadplegen op de website van de gemeente.
Alle Nederlandse verkiezingsuitslagen zijn te vinden op de website van verkiezingsuitslagen.